تاب آوری اجتماعی در ایران موردی است که در نشست های دو شنبه های سوهانگ مورد بحث قرار گرفت. در ادامه این مقاله در سوری فان با ما همراه باشید.
مجموعه نشست‌های تخصصی دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز با عنوان “دوشنبه‌های سوهانک” این هفته با موضوع “تابآوری اجتماعی” با حضور “حسن موسوی‌چلک” رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، “مجید صفاری‌نیا” عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و “امیرمسعود امیرمظاهری” دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد و “اکبر نصرالهی” رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد برگزار شد.
تاب آوری اجتماعی در ایران
دکتر “اکبر نصرالهی” در این برنامه گفت: در سال ۱۳۹۸ شعار سال انجمن مددکاران اجتماعی ایران، “مددکاری اجتماعی و تابآوری اجتماعی” بود که در ایران نیز کنگره بین‌المللی را برگزار کردیم و نزدیک به یکسال به طور خاص همکاران ما روی این موضوع کار کرده بودند اما واقعیت این است که موضوع تابآوری اجتماعی به نسبت تابآوری فردی موضوعی است که کمتر روی آن کار شده است چراکه عمدتاً متمرکز روی مهارت‌های فردی برای تابآوری بوده‌ایم.
نصرالهی ادامه داد: زمانی که از تابآوری اجتماعی صحبت میشود به این معناست که قدرت جامعه برای انطباق با بحران‌های مختلف از جمله اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، روان‌شناختی، زیست‌محیطی و … به گونه‌ای صورت گیرد که آن جامعه و مردم بتوانند به کارکردهای قبل برسند که این در واقع برداشتی است از مجموعه تابآوری اجتماعی دارم.
رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد تصریح کرد: برای مقایسه این امر که تاب آوری اجتماعی در ایران چقدر است؟ به یکسری از ویژگی‌ها اشاره می‌کنم که این ویژگی‌ها نشان خواهد داد آیا جامعه ما از منظر اجتماعی “جامعه تاب‌آور” است یا خیر؟! نخستین ویژگی این است که جامعه باید در مواجهه با بحران‌های مختلف، آمادگی لازم را داشته باشد به گونه‌ای که آسیب‌پذیر نباشد چون جامعه‌ای که تابآوری بالایی دارد، پیامدهای بحران‌ها و عوارض منفی آنها بسیار کمتر خواهد بود.
نصرالهی ادامه داد: نکته بعدی “همبستگی اجتماعی” یا مسئولیت اجتماعی یا مشارکت‌پذیری اجتماعی است. اگر نیم‌نگاهی به شاخص‌های سرمایه اجتماعی در کشور داشته باشیم، نشان می‌دهد که ما در مؤلفه‌ها حال و روز خوبی نداریم. جامعه تاب‌آور، جامعه‌ای است که “مدارای اجتماعی” در آن نهادینه شده باشد. چند سال قبل با همکاری دانشگاه آزاد تهران مرکز، کنفرانس ملی درباره موضوع “مدارای اجتماعی” داشتیم، در واقع در جامعه‌ای که ۱۳ یا ۱۴ میلیون پرونده قضائی دارد و جامعه‌ای که خشونت در ۱۰ جرم دارای فراوانی بالا، بالاترین فراوانی را دارد، نمی‌توانیم بگوییم که “مدارای اجتماعی” در این جامعه بالا است.
نویسنده کتاب مدیریت پوشش اخبار بحران در رسانه‌های حرفه‌ای گفت: موضوع بعدی که نشان‌دهنده تاب‌آور بودن یا نبودنِ جامعه است، عملکرد سازمان‌ها یا کارکردهای نهادهای اجتماعی مختلف در این شرایط است. به عنوان مثال در بحران کرونا، بسیاری از سازمان‌ها عملاً موفق به ارائه و انجام عملکرد جاری خود را نشدند. نگاهی که جامعه در شرایط بحران به افراد دارای نیازهای خاص دارد، نشان می‌دهد این جامعه، تاب‌آور نیست که بخشی از آن به سیاست‌گذاری‌ها بازمی‌گردد. در دوران کرونا، ناکارآمدی حوزه اقتصاد چقدر عوارض به همراه داشته است لذا سیاست‌گذاری‌ها در حوزه‌های مختلف، بسیار تاثیرگذار خواهند بود.
رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد گفت: یک نکته بسیار مهم، آموزش مهارت‌های فردی تابآوری اجتماعی است. آیا سازمان‌دهی درستی در این شرایط داریم؟ در چند روز گذشته وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که مدارس بازگشایی نخواهد شد و همان شب نظرش به صورت کاملاً عکس شد! یا در زمان کنکور دو وزیر اعلام کردند برای برگزاری کنکور اقدامی صورت نگیرد در حالی که بلافاصله رئیس‌جمهور اعلام میکند که کنکور باید برگزار شود! سیاست‌گذاری‌ها در حوزه‌های مختلف نشان‌دهنده نحوه هماهنگی و سازمان‌دهی و مدیریتی است که در حوزه‌های مختلف کشور انجام میشود.
نصرالهی ادامه داد: آیا واقعاً زیرساخت‌های لازم برای بحران‌های مختلف داریم که جامعه به آن اعتماد کند؟ زیرساخت‌ها بسته به نوع بحران، میتوانند متفاوت باشند. پاسخگویی دولت‌ها در شرایط بحران میتواند بر تابآوری یا عکس آن در جامعه تاثیرات خود را بگذارد. یک موضوع مهم دیگر نیز که کمتر به آن پرداخته شده است نقش و جایگاه سازمان‌های غیردولتی و ظرفیت‌های محلی است. تجربه بنده نشان می‌دهد ما هیچ برنامه‌ای برای اینکه بتوانیم با بالا بردن ظرفیت‌های محلی، تابآوری را در محلات افزایش دهیم، نداشتیم.
رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد تصریح کرد: سبک زندگی نیز در این حوزه بسیار تعیین‌کننده است. اعتماد اجتماعی دیگر مسئله‌ای است که شامل اعتماد به نهادها یا سازمان‌ها است. بحث بعدی “تعلق” است و اینکه چقدر به جامعه تعلق داریم یا خیر؟! یا چه مقدار به صورت داوطلبانه در گروه‌های غیردولتی قادر به فعالیت هستیم.
تاب آوري چیست؟
تاب آوري ظرفیتی براي مقاومت در برابر استرس و فاجعه است. روانشناسان همیشه سعی کرده اند که این قابلیت انسان را براي سازگاري و غلبه بر خطرو سختی ها افزایش دهند. افراد و جوامع میتوانند حتی پس از مصیبت هاي ویرانگربه بازسازي زندگی خود بپردازند. تاب آور بودن به این معنا نیست که از این طریق بتوانید زندگی بدون تجربه استرس و درد را داشته باشید. مردم پس از گرفتار شدن در مشکلات و از دست دادن ها به احساس غم، اندوهو طیف وسیعی از احساسات دیگرمیرسند. مسیر دستیابی به انعطاف پذیري از طریق کار و توجه برروي اثرات استرس و وقایع دردناك ایجاد میشود. ارتقاء تاب آوري منجر به رشد افراد در به دست آوردن تفکر و مهارت هاي خود مدیریتی بهتر و دانش بیشترمیشود. همچنین تاب آوري با روابط حمایتی والدین، همسالان و دیگران و همچنین با باورهاي فرهنگی و سنتی به افراد براي مقابله با ضربه هاي غیر قابل اجتناب زندگی کمک تاب آوري در انواع رفتار ها، افکار واعمال میتواند آموخته شود.
هنگامی که فاجعه از سر بگذرد و نیازهاي اولیه انسانی تأمین گردد، آن گاه تاب آوري احتمال ظهور می یابد. مهم ترین نتیجه کاربردي برآمده از دل پژوهش هاي تاب آوري، این است که می توانیم توانمندي افراد را ارتقاء دهیم بگونه اي که آنها به احساس هویت و کارآمدي، توانایی تصمیم گیري، هدف گذاري و باور به آینده دست یابند و از این راه بتوانند نیازهاي اولیه انسانی خود براي مهربانی، رابطه با دیگران، چالش، قدرت و معنا داري را در شرایط طاقت فرسا بعنوان کانون توجه هر گونه مداخلات پیشگیرانه، آموزشی و رشد فردي قرار دهند.
به عبارت بهتر، تاب آوري را می توان مفهومی روان شناختی دانست که می خواهد توضیح دهد افراد چگونه با موقعیت هاي غیر منتظره کنار می با این اوصاف تاب آوري نه تنها افزایش قدرت تحمل و سازگاري .آیند فرد در برخورد با مشکل، بلکه مهم تر از آن حفظ سلامت روانی و حتی تاب آوري افراد را توانمند می سازد تا با دشواري ها و .ارتقاي آن است ناملایمات زندگی و شغلی رو به رو شوند، بدون اینکه آسیب ببینند و حتی از این موقعیت ها براي شکوفایی و رشد شخصیت خود استفاده کنند.
عواملی که به انعطاف پذیري کمک میکند عبارتند از:
- روابط نزدیک با خانواده و دوستان
- نظرمثبت از خود و اعتماد به توانایی ها و نقاط قوت خود
- توانایی مدیریت هیجانات قوي وتکانشی
- مهارت هاي بهتر حس مسائل و ارتباط خوب
- احساس کنترل
- خود را به عنوان یک انسان منعطف دیدن نه به عنوان یک قربانی
- مقابله با استرس از راه سالم و اجتناب از راهبردهاي مقابله اي مضر مانند اعتیاد به مصرف مواد
- کمک به دیگران
- یافتن معنایی مثبت در زندگی خود با وجود وقایع دشوار و مشکلات.
تاب آوري اجتماعی آموختنی است
نکته اي که باید به آن توجه کرد این است که درست است تاب آوري اجتماعی به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهاي جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می شود، اما این خصیصه در کنار توانایی هاي درونی شخص و مهارت هاي اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می شود، توسعه می یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می شود. نتیجه اینکه تاب آوري در هر سن ودر هر سطحی رخ می دهد و سازه اي شناختی و قابل آموزش است یعنی تاب آوري اجتماعی پدیدهاي ذاتی نیست. بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیري وتجربه حاصل می شود. پس اگر فکر می کنید تاب آوري کمی دارید، می توانید آن را تقویت کنید و مهارت هاي خود را براي تاب آور شدن پرورش دهید. پس تاب آوري قابل یادگیري است حال کمی خودتان و اطرافیانتان را ارزیابی کنید و ببینید در مواجهه با مسائل ومشکلات چگونه عمل می کنید؟ آیا از نتیجۀ عملکردتان احساس رضایت می کنید؟
دو روي سکه ي تاب آوري
رفتارهاي تاب آورانه به افراد کمک می کند تا بر تجارب منفی چیره شوند و حتی آنها را به تجارب مثبت در خودشان تبدیل کنند. به همین دلیل است که روان شناسان در مفهوم تاب آوري دو وجه را مهم می دانند. اول اینکه فرد یک حادثه یا رویداد آسیب زا و فشار و سختی را تجربه می کند و دوم اینکه در برابراین حوادث انعطاف پذیر است و براي بازگشت به عملکرد و کارکردهاي معمول خود دست به جبران می زند. افراد تاب آور توانایی ترمیم ضربه هاي روانی وارد شده به آنها و فائق آمدن بر سختی را دارند.
افراد تاب آور
آگاهانه و هشیار عمل می کنند افراد تاب آور ، نسبت به موقعیت، آگاه و هشیارند، احساسات و هیجان هاي خود رامی شناسند، بنابراین از علت این احساسات نیز باخبرند و هیجان هاي خود را به شیوة سالم مدیریت می کنند. از سوي دیگر احساسات و رفتارهاي اطرافیانشان را نیز درك می کنند، و در نتیجه بر .خود، محیط و اطرافیانشان تأثیر مثبتی می گذارند می پذیرند که، موانع بخشی از زندگی هر انسان است یکی دیگراز ویژگی هاي افراد تاب آور این است که می دانند زندگی پراز چالش است. آنها می دانند که ما نمی توانیم از بسیاري مشکلات اجتناب کنیم، ولی میتوانیم در برابرآنها باز و منعطف باشیم و اشتیاق خود .را براي سازگار شدن باتغییرات حفظ کنیم داراي منبع کنترل درونی هستند افراد تاب آور، خود را مسئول شرایط خویش می دانند و براي هرمشکل، شکست و مسئله، منابع بیرونی را سرزنش نمی کنند. آنها سهم خود را در امور زندگی، همراه با مسئولیت، پذیرفته اند وبر این باورند که هر عملی که انجام می دهند برزندگیشان بازتاب می یابد. البته واضح است که برخی عوامل از کنترل ما خارج است نظیربلایاي طبیعی . این افراد، در ضمن تشخیص علت مس ائل، قادرند با پیدا کردن را ه حل مؤثربر موقعیت و آیندة خود تأثیرمثبت بگذارند. از مهارت هاي حل مسئله برخوردارند وقتی بحران پدیدار می شود، افراد تاب آور قادرند با استفاده از فنون حل مسئله، به را ه حل هاي امن و مطمئن برسند. در حالی که سایر افراد در این موقعیت هاي سخت دچار استرس زیاد می شوند و نمی توانند را ه حل مناسب و مفیدي انتخاب کنند. ارتباطات محکم اجتماعی دارند افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می کند، دربارة نگرانی ها و چالش هاي خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل هاي جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند. خود را فردي قربانی ارزیابی نمی کنند افراد تاب آور خود را قربانی و ناتوان تصور نمی کنند. وقتی با یک بحران دست به گریبان اند ، همواره خود را فردي نجات یافته تصور می کنند و .معتقدند که می توانند بر شرایط فائق آیند. قادرند متناسب با موقعیت ، درخواست کمک کنند چنان که گفته شد منابع حمایتی یکی از اجزاي مهم تاب آوري است. بنابراین افراد تا ب آور هر زمان که ضرورت ایجاب کند، از این منابع درخواست کمک می کنند. منابع حمایتی تخصصی شامل روانشناسان و مشاوران متخصص ،کتا بهاي خودیاري، مطالعۀ زندگی نامه هاي افراد مهم و دیگرمنابع حمایتی شامل دوستان، افرادنواده ، همسایه ها و مانند آن است.
ویژگی هاي اصلی افراد تاب آور چیست؟
از دیدگاه روان شناسی، افراد تاب آور ۴ ویژگی اصلی دارند:
احساس ارزشمندي پذیرفتن خود به عنوان فردي ارزشمند و احترام قائل شدن براي خود و توانایی هایشان. بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود وپرورش دادن آنها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آنها. علاوه برآن سعی می کنند که این نارسایی ها را با واقع بینی بر طرف کرده و در غیر این صورت با این ویژگی ها کنار می آیند.
مهارت در حل مسئله افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی انتقادي نسبت به توانایی هاي خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیر می باشند و توانایی شگفت انگیزي درباره پیدا کردن راه حل هاي مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند. همچنین توانایی ویژه اي در تجزیه وتحلیل واقع بینانه مشکلات شخصی وپیدا کردن راه حل هاي فوري و راهبردهاي دراز مدت براي حل و فصل مشکلاتی که به آسانی و سریع حل نمی شوند را دارا هستند.
کفایت اجتماعی این دسته از افراد مهارت هاي ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند.آنها می توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، می توانند با دیگران صمیمی شوند و درمواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند؛ ضمن اینکه این گونه آدم ها می توانند سنگ صبور خوبی باشند، وقتی برایشان حرف می زنید خوب گوش می دهند و خودشان را جاي شما می گذارند.میگنا دات آي آر،در ضمن آنها طیف وسیعی از مهارت ها و راهبردهاي اجتماعی شامل مهارت هاي گفتگو، آمادگی براي گوش دادن به دیگران واحترام گذاشتن به احساسات و عقاید دیگران که در تعاملات اجتماعی بسیار مهم است را دارا هستند. افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می کند، دربارة نگرانی ها و چالش هاي خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل هاي جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند.
خوش بینی اعتقاد راسخ به اینکه آینده می تواند بهترباشد ، احساس امید و هدفمندي و باور به اینکه می توانند زندگی وآینده خود را کنترل کنند و موانع .احتمالی نمی تواند آنها را متوقف سازد.
همدلی تاب آورها داراي توانایی برقراري رابطه توام با احترام متقابل با دیگران هستند که موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه ها و نهادهاي اجتماعی می شود.
چگونه تاب آور شویم؟
ممکن است بپرسید در تاب آوري فرد دقیقا چه کاري انجام می دهد؟ می توان گفت فرد تاب آور، نحوه ي استدلال و نگرش متفاوتی در مواجهه با شرایط ناگوار اتخاذ می کند؛ به جاي فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن به خود و توانایی هایش توجه بیشتري می کند. مثلا چنین شخصی ممکن است یک موقعیت پرمخاطره را یک فرصت در نظربگیرد نه یک تهدید و در دشواري ها به جاي اضطراب موفقیت را تجربه کند. بنابراین تاب آوري موجب سازگاري مناسب در مواجهه با مشکلات می شود و این چیزي بیش از اجتناب ساده از پیامدهاي منفی است. در همین مورد روان شناسان حیطه ي خلاقیت اعتقاد دارند هر عمل خلاقانه اي متضمن ویرانی وضعیت پیشین است. به نظرمی رسد که افراد تاب آور به طور خلاقانه رابطه ي قدیمی «شرایط ناگوار-آسیب روانی» را حذف و با یک تغییر جدید، رابطه ي «شرایط پر مخاطره-رشد و بالندگی» را جایگزین آن می کنند. یعنی تاب آورها ذهنشان را طوري برنامه ریزي کرده اند که بعد از هرموقعیت استرس آوري به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خیلی ها تسلیم آسیب هاي روانی نمی شوند. خلاصه تاب آوري در مورد کسانی به کار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلالات روانی نمی شوند و زندگی شان آن چنان مختل نمی شود و اگر هم بشود به سرعت به شرایط متعادل پیشین برمی گردند. تاب آوري باعث می شود که افراد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت هاي موجود خود در دستیابی به موفقیت و رشد زندگی فردي استفاده کنند و از این چالش ها وآزمون ها به عنوان فرصتی براي توانمند کردن خود بهره گیرند و از آنها سربلند بیرون آیند.
منابع:
برچسب ها : تاب آوری اجتماعی در ایران , تاب آوری اجتماعی در ایران چقدر است , تاب آوری چیست , تاب آوری در ایران
- اخبار , اخبار اجتماعی
- 515بازدیدها
- بدون نظر
به نکات زیر توجه کنید